‘In het verbeteren van luchtkwaliteit en longgezondheid zijn nog vele stappen te maken’

„Eigenlijk begon die verschuiving al eerder”, vertelt Kor Mast. Als diergezondheids- en KI-deskundige is hij al sinds het begin betrokken bij het jaarlijkse symposium Hogere Varkensgezondheid, dat dit jaar voor de twintigste keer wordt gehouden met als thema luchtkwaliteit. „In de jaren negentig, nog voor de uitbraak van varkenspest, gebruikte een varkenshouder veel medicatie en vooral antibiotica. Dat was gemakkelijk en goedkoop. Het kon bovendien ingezet worden voor veel problemen, en ook preventief.”

Toen kwam de varkenspest en gebeurde er iets opvallends. Mast: „Door de ruimingen waren vele bedrijven leeg geweest en varkenshouders merkten dat ze veel beter en gemakkelijker draaiden zonder veel uitbraken van ziekten. Na een tot twee jaar vielen de varkenshouders weer terug in hun oude werkwijze, en alle oude problemen met betrekking tot ziekten kwamen terug. Ik werkte destijds bij PIC Benelux en we constateerden deze veranderingen. De leegstand had de ziektedruk verlaagd en dat resulteerde in betere gezondheid en prestaties van het varken na de nieuwe opstart. We realiseerden ons: we moeten anders omgaan met diergezondheid. Veel meer kijken naar interne en externe biosecurity. We hebben dit vanaf begin 2000 voor het eerst op de agenda gezet en inmiddels is het verder doorontwikkeld. Iedere varkenshouder is nu bewuster van biosecurity.”

Focus op diergezondheid

In 2007 werd begonnen om het gebruik van antibiotica drastisch te verminderen, en die inzet is succesvol gebleken, alhoewel vaccinatie fors is toegenomen. „We zijn door het verminderde antibioticagebruik steeds meer bezig met de gezondheid, het buitenhouden van ziekten en het verminderen van verspreiding op het bedrijf”, vervolgt Mast zijn verhaal. „Uiteraard kijken varkenshouders eerst naar vaccinatie als preventief middel om de ziektedruk te verminderen, maar de laatste jaren is er ook een andere ontwikkeling: de focus komt langzaam te liggen op wat diergezondheid ís. Hoe we dit kunnen stimuleren en omstandigheden kunnen veranderen die een negatieve impact hebben. Zo is het thema van de komende editie van het symposium Hogere Varkensgezondheid niet voor niets luchtkwaliteit. Door slechte stallucht kunnen de luchtwegen geïrriteerd raken en krijgen ziektekiemen ineens de mogelijkheid zich te vermeerderen, waardoor het varken ziek wordt. Met het symposium willen we bewustzijn creëren bij varkenshouders en kennis meegeven die ze direct kunnen toepassen in de praktijk en in de stal. In het verbeteren van de luchtkwaliteit en daarmee de longgezondheid zijn nog vele stappen te maken.”

Disbalans tussen goede en slechte bacteriën

Een dergelijke focus is volgens Mast de volgende stap in diergezondheid. „We gaan veel meer kijken hoe we preventief kunnen werken om ziekte en ziektekiemen geen kans te geven. Wanneer een dier ziek is, is er een disbalans tussen goede en slechte bacteriën. Bij voldoende goede bacteriën wordt het dier niet ziek. Wat zijn de oorzaken dat goede bacteriën onder druk komen te staan of ongewenste bacteriën juist worden gestimuleerd? De luchtkwaliteit is een voorbeeld. In de pluimveehouderij zijn veel studies gedaan met kippen en de invloed van luchtkwaliteit. Een te hoog ammoniakgehalte heeft een significant effect op de longgezondheid, en dat gaat ten koste van prestaties en dierenwelzijn. We kunnen steeds meer aspecten van de luchtkwaliteit meten, maar wat doen we met die gegevens en welke veranderingen voeren we door?”

Extreem desinfecteren

Tegenwoordig is het microbioom (alle bacteriën in de darmen, longen en huid) een belangrijk onderwerp in de gezondheid. Al zeer jong wordt dat microbioom volgens deskundigen definitief opgebouwd, en het is daarom zaak om biggetjes (en ook kinderen) zo vroeg mogelijk bloot te stellen aan allerlei bacteriën. Gebruik van desinfectiemiddelen zoals Dettol kan funest zijn bij de definitieve opbouw van het microbioom en het immuunsysteem.

Mast: „Sommige varkenshouders desinfecteren extreem, en dat is verkeerd. Kolonisatie van bacteriën begint bij de big al direct na het werpen. Zijn in de vorige ronde alle zeugen en biggen gezond geweest, dan is de vraag of je wel moet desinfecteren. De Gezondheidsraad adviseert mensen het gebruik van desinfectiemiddelen zoveel mogelijk te beperken. Dit maakt te veel bacteriën dood, en sommige middelen kunnen ook resistentie veroorzaken. Gericht gebruik van desinfectiemiddelen kan zeker verstandig zijn, maar men zou dit niet zomaar standaard moeten doen.”

Andere denkwijze

Een goede weerstand is naar de mening van Kor Mast afhankelijk van de opbouw van het microbioom, maar ook van de omstandigheden in de stal, zoals minder stof en ammoniak. De focus op externe factoren betekent echter niet dat antibiotica, vaccinatie en desinfectiemiddelen niet meer nodig zijn, maar wel dat de varkenshouderij meer gaat nadenken over hoe ziekten structureel voorkomen kunnen worden. „En dat vraagt om een andere denkwijze. Langzaam gaan steeds meer varkenshouders deze focusverschuiving zien en ernaar werken. Minder desinfecteren als het niet nodig is.”

Darmgezondheid en staartbijten

Dit jaar richt het symposium zich op de luchtkwaliteit en longgezondheid als focus van een veranderde kijk op diergezondheid. Maar darmgezondheid, het symposiumthema van vorig jaar, is ook een belangrijk aspect in de algehele gezondheid en de opbouw van het microbioom. Om te weten welke bacteriën in de darmen zitten, kan men tegenwoordig met DNA-sequencing zeugenmest laten onderzoeken.

„Dan kun je zien met welke bacteriën de geboren big in aanraking komt”, vertelt Mast verder. „Wanneer een zeug bijvoorbeeld stress ervaart, liggen de darmen overhoop en dat heeft gegarandeerd invloed op de darmbacteriën in de mest. Dus voor de opbouw van het microbioom van de big na het werpen is een lekker in haar vel zittende en relaxte zeug belangrijk. De darmen functioneren goed en de samenstelling van de bacteriën in de mest is in balans. Overigens geldt dat bij het houden van varkens met lange staarten een goede darmgezondheid en een gezond microbioom een basisvoorwaarde is. Als de darmen niet goed functioneren, werken de andere maatregelen om staartbijten te voorkomen niet.”