Column: De gevolgen van krimp

De varkenssector heeft al jaren goede plannen liggen om de sector te vitaliseren. Die zijn in goed overleg met het ministerie van LNV gemaakt. Eén van de tegenprestaties was het niet te veel saneren van de varkenshouderij. Met het excuus stikstof wordt dat nu toch gedaan. Ik noem stikstof een excuus omdat saneren van varkens nauwelijks bijdraagt aan het verlagen van de stikstofuitstoot op het milieu. De conclusies uit het rapport van het Mesdag Zuivelfonds, dat op 20 februari uitkomt, heeft men maar niet afgewacht.

"Boeren en hun partners in Nederland moeten blijven ontwikkelen om de internationale concurrentie aan te kunnen"

Bij sanering van boeren gaat het vooral over de ondernemers die gaan stoppen. Wat moeten zij met hun leven nadat ze hun bedrijf verkocht hebben? Kunnen ze het emotioneel aan en hoe gaan de kinderen ermee om? De blijvers zitten echter met de grootste uitdagingen. Voor een deel hebben ze het voordeel van het verdwijnen van concurrenten.

De markt wordt er wellicht beter van: inkoopprijzen dalen door daling van de vraag, verkoopprijzen stijgen door het verminderen van het aanbod en de mestmarkt zal ontspannen. Maar Nederland is en blijft een exporterend land en de internationale markt verandert niet. Wat wij hier laten liggen, wordt door andere landen ingevuld. Wereldwijd (of Europees) zal de vraag naar voer niet afnemen en het aanbod van varkens niet dalen. Boeren en hun partners in Nederland moeten blijven ontwikkelen om de internationale concurrentie aan te kunnen. Niet alleen op gebied van kostprijs maar ook op gebied van kwaliteit. Dat is de kracht van de Nederlandse varkenshouderij.

"Stel dat de veehouderij 20 procent krimpt. Dan krimpt de hele industrie mee"

Die kracht zit hem niet alleen in goede boeren maar ook in alles er omheen. De leveranciers van de veehouders, de afnemers van de veehouders, de onderwijsinstellingen en de ambtenaren met een agrarisch hart. Om dat te behouden, is er een bepaalde omvang nodig van de totale sector.

Wat dat betreft maak ik me zorgen over de niet-boerenbedrijven in de sector. Ik denk dat de gevolgen enorm worden onderschat. Stel dat de veehouderij 20 procent krimpt. Dan krimpt de hele industrie mee. Er zal ook 20 procent minder voer nodig zijn, er worden 20 procent minder varkens geslacht, er wordt 20 procent minder gebouwd aan stallen en alle genetisch programma’s worden over 20 procent minder dieren gedeeld.

In tegenstelling tot de sanering van de veehouderij, heeft de overheid hier geen financieel vangnet voor klaarstaan. Deze bedrijven hebben niet de zwart-wit keuze om te stoppen. Zij zullen omzetverlies moeten accepteren en verwerken. Omzet die normaal gesproken het verschil maakt tussen winst en verlies. Veel bedrijven in de periferie zijn namelijk voor hun rendement afhankelijk van bezettingsgraad. Een paar procent meer of minder maakt een groot verschil. Zonder kopen van omzet (als het kan zonder fabriek en personeel want dan heb je de kosten toch nog) zal geen bedrijf ontkomen aan dit bezettingsverlies.

"Ook milieu en maatschappij zullen de negatieve gevolgen van stilstand ondervinden"

Ingrijpen is dan nodig en dat zal niet voor iedereen goed aflopen met faillissementen tot gevolg. Bedrijven slepen elkaar mee in de val en er ontstaat een domino-effect waarvan nu moeilijk in te schatten hoe ernstig het zal zijn. Tegelijkertijd wordt het aantal blijvers minder en groter. Zij zullen minder investeren in algemeen belang, onderzoek en onderwijs. Nederland gaat van koploper naar volger. Dat is niet alleen een economisch probleem, ook milieu en maatschappij zullen de negatieve gevolgen van stilstand ondervinden.

De huidige politici zijn niet meer aan de macht als deze effecten merkbaar worden. Hun opvolgers worden geconfronteerd met dit probleem en zullen de oplossing moeten vinden. Ik vraag me af of onze beleidsmakers bovenstaand scenario in de gaten hebben.

Volgens mij snappen ze niets van economie en kennen ze alleen het lineaire model waarbij 20 procent minder dieren betekent dat alles een beetje minder wordt en het daarbij blijft. En met een beetje minder winst moet het ook kunnen. Niet dus!