PBL: Stikstofambities ministeries zijn on-Nederlands groot

Het PBL heeft twee beleidspakketten van de ministeries van Financiën en van LNV, die eerder dit jaar waren gepubliceerd, doorgerekend op hun haalbaarheid. Het eerste pakket volgt daarbij een gebiedsgerichte aanpak, waar Nederland wordt ingedeeld in enerzijds gebieden waar de landbouw ruimte krijgt om zich, binnen duurzame kaders, verder te ontwikkelen, en anderzijds gebieden waar de landbouw sterk zal moeten extensiveren. Dit pakket trekt veel geld uit om boeren te helpen te stoppen, hun bedrijf te verduurzamen, of om ze te helpen het te verplaatsen. De totale geschatte kosten van dit pakket zijn meer dan 30 miljard euro.

Het tweede pakket zet vooral in op het verminderen van stikstofuitstoot. Dit gebeurt via vrijwillige opkoop enerzijds en via heffingen op de uitstoot van ammoniak anderzijds. Boeren die niet stoppen kunnen daarbij zelf bepalen hoe ze hun uitstoot verminderen. Deze aanpak is ongeveer de helft goedkoper. Maar ook iets minder effectief, denkt het PBL; de biodiversiteit gaat er meer op vooruit in het eerste pakket.

Krimp

Wat er daarentegen op achteruit gaat is de veestapel. De melkveestapel zal bij beide plannen met een derde krimpen, en ook het aantal varkens en kippen gaat erop achteruit; met respectievelijk ruim 10 en 20 procent bij het eerste pakket, en met 40 respectievelijk 55 procent in het tweede. Dat leidt er onder meer toe dat de stikstofuitstoot in het tweede pakket veel forser daalt dan in het eerste. Dat de milieu-effecten desondanks minder zijn, komt doordat het tweede pakket uitgaat van een generieke aanpak, terwijl het eerste gericht is op Natura 2000-gebieden. En omdat het eerste pakket ook geld reserveert voor natuurverbetering.

Ingrijpend

"Beide pakketten zijn zeer ingrijpend", vertelde Tiktak tegen de Kamerleden. „Dertig procent krimp van de veestapel in tien jaar tijd, een groot areaal grond dat daarmee gemoeid gaat - twee keer de provincie Utrecht - en een uitvoeringstempo dat we in Nederland nog niet eerder gezien hebben, waarbij technieken worden ingezet die nog moeten worden ontwikkeld."

Hij zag allerlei onzekerheden in de uitvoering. Beide pakketten steunen op vrijwillige opkoop, maar het is lang niet zeker of dat in zo'n omvang mogelijk is. Onvrijwillige opkoop - onteigening - brengt zijn eigen problemen met zich mee; het is een duur en tijdrovend proces, en het is ook nog ongewis of de overheid voor de rechter hard kan maken dat de onteigening terecht is. De effectiviteit van de nieuwe technologieën die zouden moeten worden ingezet om stikstof te reduceren wordt misschien overschat; in de praktijk zijn die vaak minder effectief dan in proefopstellingen.

De plannen kunnen enkel worden uitgevoerd als er voldoende draagvlak is, waarschuwde de onderzoeker. En ook zal de blijvende boeren voldoende zekerheid moeten worden geboden, in de vorm van langetermijnafspraken. Zonder die voorwaarden zullen de plannen niet uitvoerbaar zijn.